Kachin Baptist Convention (KBC) cu association 15 le local churches 300 leng an ifunnak bu ṭhawng ngaingai khi asi. Chungtel milu singli leng an um. Tutan ah “cathanh” pakhat an hun chuah.2015 thimnak ah “Kachin miphun kong a dirpi khotu Kachin mi le sa, Khrihfa ṭha a simi, miphun dawtnak thinlung a ngeimi, Kachin mizapi sinah zumhtlaak a simi, miphun le ram caah aa pumpe khomi lawnglawng thimfung nan pek hna lai” tiah nawlnak cathanh an hun chuah.Ram pumpi kahdaihnak (NCA) kongah “hriamtlai phu zapi tein itel (all inclusive) lawngah minsen thut ding, minthutnak ah USA Acozah zong “theihpitu” ah itel ding le tinhmi kawltung a phak hlan lo zeitikhmanh ah hriam chiah lo ding” tiah an thanh chih.
KBC cu kan Chinram ahcun CBC (hmasa: Zomi Baptist Convention) bantuk kha asi. Tipil Khrihfabu principle pakhat cu “Separation of Church and State” asi. Asinain, Khrihfa nih ramrian ah ithlak len lo ding tinak khi asi lo. “Cozah nih a nawlngeihnak hmangin Khrihfabu cungah rianṭuan lo ding Khrihfabu zong nih cozah a nawlngeihnak ah ithlak len lo ding” ti khi a muru taktak cu asi deuh.Kachin hi ram le miphun dirpinak thisa (national politics) ah aa ṭhangbik le dirhmun a ngeibik in ruahmi an sinak kha tutan KBC an cathanh nih fiang ngaiin a hun langhter ṭhan.
Hi cathanh hi kei nih “interpret” ka tuah ning ahcun “Kachin ramah Kawl Party kuangah thimfung sanh kha nan hrial lai, Kachin Miphun Party kuang thengah nan sanh lai” an timi asi. Biadawh tein an ṭial caah khin a hun si ko. Hi an cathanh ah “Kachin nationalism le Kachin national politics” kha aa phum chih miphun dang zohsannak le bochannak muisam phun khi a rim a nam lo. American Baptist Churches USA an GS pa Kachin ram a hun tlawnah Kachin Khrihfa rual nih lam khatin thantar (flag) putin an rak don. Kachin flag, USA flag le biaknak flag lawngte kha an iput hna, tulio Kawlram flag (ralkap cozah sermi) kha pakhat hmanh aa putmi kan hmu hna lo.cu nih bia tampi khi a hei chim, cu lungput cu tutan KBC cachuah ah a rim a hung nam ṭhan.Thimfung halah NLD in Pi Suu Kyi Kachin ram khualipi Myitkyina a a hun luh ni bakah KBC nih hi cathanh an hun chuah celngel tikah ruah ding khi a hei tam khun.
Nizan tlangcungmi hriamtlai phu summit ah KIO nih “zapi tein minthut an kan sianh lo ding ahcun min kan thu rih lai lo” tiah an ti.Tuni KBC nih “all inclusive lo ahcun minthu hlah uh, hriam zong chia hlah uh” tiah a hun dirkamh hna. Min an thutmi theihpitu ding caah Kawl cozah nih USA cozah aiawh aa tel ve kha a duh lo. KBC nih “USA cozah zong aa tel ve a hau” a hun ti. KBC le KIO a tu bantukin lungkhat thinkhat tein an dirti peng khawh ko ahcun an miphun le ram kongah zeikhidah tih ding khi a va um? Tih ding khi a um lem lo. Chinmi Khrihfa zong nih “thlacam kan in bawmh hna” ti sawhsawh cu a za deuh tawn lo.Kachin sin hin icawn ding tampi kan ngeiin a lang ṭheo ko.
Chin miphun ah hruaitu upa cheukhat nih “Khuathlang lei India zongah Rawn Party nih Tlangram ah Acozah voi tam deuh an tlaih zungzal ko” tiah an chim kan theih pah tawn. Hihi hlat sasai loin in an chim sawh tawn nih a dawh. Mizoram ah 1972 in 2013 tiang “Assembly Elections” voi 11 (UT chan voi 4, State hmuh hnu voi 7) a um cang. Miphun Party (Mizo Union, PC, MNF tbk.) nih voi 11 chungah voi 6 khel teinak an co cang, voikhat hi ṭangti Acozah INC le PC nih an dirhti, cucaah voi 7 hmanh an tei cang ti khawh hmanh khi asi an ram tuanbia ah miphun party cing nih voi tam deuh thimnak ah an tei.Nagaland zong 1964 in 2013 tiang “Assembly Elections” voi 11 an tuah ve cang. Naga Miphun Party (NNO, UDF, NPF tbk.) nih voi 11 chungah voi 7 an tei ve cang Naga miphun party cingcing nih Naga ram le vawlei ah buan an co a tam deuh.
Kawlram zongah thimnak voi 5 a um cang. (1951, 1956, 1960, 1990 le 2010). Thimnak voi 5 chungah voi 3 hi Chin Party rual nih tambik ṭhutnak an lak Rawn Party nih an kan chei ngaingai theng bal lo. Khuathlang zong Khuachak zongah “Miphun Party” cingcing nih hin thimnak ah a voi tam deuh an tei timi hi theih a ṭha ngaimi pakhat khi asi.Mi cheukhat nih NLD Acozah a kai ahcun “Kawlrampi aa thleng lai” tiah an chim tawnruat set loin chimmi bia (wishful thinking) a lo tawn. USDP le NLD cozah an kai le kai lo hi Tlangcungmi kan caah “key issue” asi theng lo. Hi hna itei le itei lo cu Hmunrawn thimfung nih bia a chah te lai.Tlangram thimfung nih bia a chat lem lai lo. Anmah caah Chinmi thimfung cu rilipi ah tidor tla bantuk te khi asi. Kawlrawn ahcun duh chungin vai phomh ko hna seh.aho cozah an hun kai zongah Tlangcungmi he iremnak (political settlement) a hau i cucu an kalpi te dingmi rian kha a hun si. Asinain, Tlangcungmi he irem khawh dingah Phunghrampi remhnak nawl an kutah a um hoi lo”Tatmadaw” kutah nawl taktak kha a um. Pu Thang Sui nih fekthup in tawh a kan hrenh piak. Cu tawh cu kan zapi tein ṭangin kan bauhti hna kha a hau NLD le USDP nih anmah lawnglawng in an bauh khawhmi thil asi lo. Cucaah kan “key issue” taktak hi Naypyidaw ah NLD cozah a kai le USDP cozah a tlakah aa hngatmi khi asi theng lo.hodah Tatmadaw he “deal” a tuah kho deuh timi ah tampi aa hngat te lai.
Hi ruangah Pi Suu Kyi nih MRTV i campaign speech ah ralkap he irem a duhnak bia tam nawnpi kha a chim”I challenge the military” tbk bia kha cu a hrial pah cang. Hihi “politics” asi. USDP zong nih “cozah kan tlaih ahcun Phunghrampi kan remh lai” tiah za lam tlangah an chawhpi cuahmah ve. Hihi zong “politics” thotho asi. Hi hna “politics” an khelnak le khuang an tumnak ah va lam ve len kha Tlangcungmi kan caah a herh lo tuk kan caah san a tlai tuk lo. Tlangcung miphun kan caah a biapi deuhmi cu “ramkhel thazaang le ṭhawnnak tanbo (political might)” ngeih kha asi bik. Cu lawngah aho cozah an kai zongah kan duhmi kan det khawh hna lai. Det khawhnak thazaang (bargaining chip) kan ngei lai. Parliament innpi chung le ramkhel cabuai cung biachim tikah kan bia an hmaizah lai. Ralkap he “deal” tuah tikah bia hmual a ngei lai.
Mah miphun meithal kuangah kuan le zen rawn le sanh duh loin miphun dang an meithal kuang tu-ah kuan le zen kan rawn piak sual hna asi ahcun politics ral idohnak cabuai kan phak tikah kanmah kan kuan le zen lila hmangin an kan hrilh ṭhan sual ko lai, zeite khin kan bia an rel fawn lai lo; thlachiat hna an ruah lo le bang ahcun namchuknak le nehsawhnak ah an hman te fawn khawh.NLD hruaitu U Win Htein nih “ramkulh dang nakin Mon le Chinram ah kan thazaang a ṭha deuh ngaingai” tiah a hun chim tikah lunglawmh awk maw asi, ngaihchiat awk ngai dah kan si, timi kha ichek a herh ko. Tulio hi ram le miphun kulhnak hauhruangpi cu Kawlrawn milian le mingan hna nih a phunphun in hun bauh an hun izuam cuahmah Pi Suu Kyi Myitgyina a hung pha. Ruahnak ngei lem lo, Kachin micheu khat a molh sual hna lai ti phan ah Khrihfabu i komhnak KBC tiang isum loin Kachin ram le vawlei kha a hun aukanh zok cang!
Hihi lungfim chimtu ah hman ve a ṭha ngai.miakpi le miakte; namtong le hreitlung nih ram le miphun hi a veng kho ngaingai lo, ram le miphun a venghim khotu taktak cu miphun thisa lungput “nationalism” asi tawn. Kan ral hna meithal kuangah kuan le zen a rawnpiaktu si sawh hna hlah usih.cabuai cung politics kan idoh tikah kanmah lila an kan kahnak ṭhan sual lai. Midang meithal bochan in sakah itim hna hlah usih.an kan kahpiak sual hmanh ah sakuh le sakhi (democracy) hrawng lawng kha an kah khawh lai, a titsa a ṭhatnak zong kha an kan hleh duh theng lem lai lo.Mah miphun meithal kuang thengah kuan le zen khat tein rawn duhnak lungput pical kha ngei deuh ko hna usih.kah kan duhmi “vomkhuai le ngalhriang” (federalism) hi USDP le NLD Acozah nih an kan kahpiak khawhmi phun asi lo.kanmah Tlangcung miphun meithal cingcing in kah le hrilh theng a haumi kha asi.
Credit: Salai Van Lian Thang page