Kalay, Khampat, Tamu hi ‘Kawl’ ti hlah usih!Nan group ah Rawn Chin nan timi ka uar ngai. Ka hmuhton le ruahnak tlawmpal ka van in hrawmh ve tuah hna lai. Rawn Chin kongkau ah.Hakha in Kalay ka kal pah lampi ah aa hlawhfami minung (3) ka mawtaw in ka char pah hna. “Kawl lei ah kan kal lai, Kawl ah a peemmi kan si” an ti. Khoika khua set ah dah nan pem ka ti hna i pakhat nih ‘Khampat’ pakhat nih Kalemio tiah an ti. Ziah cuka cu Kawl a si khawh? ka ti hna.
Kalay, Khampat, Tamu, Natchawng, Haikhawl tepawl ummi nih “Kawl ah kan um, Kawl ah ka kal lai tbk” ti ding si lo. Kawl khuaram bik a si lo. Tedim zong Hakha zong nih hitin kan ti theo. Falam ko an zual ‘Kawlpi’ tiah ‘pi’ an chap. A ngaingai ahcun akhua min, apeng min in chim ah a za ko.Hihi thil hmete a lo nain a biapi tuk. Kan lungput (mindset) khual lungput le lai lungput a langhtertu a si. Khika (Kalay-Kabaw) ahkhin a thawk tein khual kan rak si lo i nihin zongah kan si awk si lo. AD 900 hrawngah Chin pawl khua kan rak sa cang i nihin zongah khika ah 55 in 60% karlak Chinmi kan si. Cucu zeitindah khual kan si kan ti khawh lai?
Hun peh vima ko ahcun AD 750 hrawngah Chin pawl hi atu Chindwin tiva kam kan umnak in nitlak lei ah kan hun ithial vima i AD 900 hrawngah Kalay-Kabaw hi khua kan sa cang (AD 939 ah Yei-sa-kyu khua kan pen–Grant Brown, G.R.E). Cucu Pagan Kawl Siangpahrang Pennak a thawkka hrawng a si i Anawrahta siangpahrang (1044) hlanpi ah a si. Shan le Kawl nihhin hika Kalay-Kabaw hi anmah tlakmi ah an iruahnak tete hmuh a si nain cherhchan pipa um lo. Chinmi hi anmah hlan kan si lo hmanh ah, anmah nak hnu lo, tikhur huattu kan si ve tihi philh hlah usih.
Mongol Tatar pawl le adangdang ruangah Pagan Kawl Pennak cu zabu 13 ah a ciam. Cucun zabu 14 ah Shan Pennak a kai. Cuticun Shan cikawr a simi Siangpahrang Min Khaung (1402-1423) nih a tupa Kyi Taung Nyo cu Kalaymyo a rak ukter. Cutin Shan nih khua kulhnak hna an ser i Chin mi pawl kha a phunphun an kan hrem ruangah Laitlang ah kan rak kainak a si tiah tamdeuh nih zumh a si. Kalaymyo i khuahlan lungtlap catial hna ahcun Mon ca in aa tialmi hna hmuh a si ti si. Kalay le Khampat khua min hi Shan minsak (holh) a si ti tehna zong hi kuttlaih (evidence) a um theng lomi a si, kan aupi len ding si lo. Kalay cu ‘khat-lei’, Khampat cu ‘khaam(tlang)hram’ tinak zong a rak si kho ko. Fawi tukin mi hi thil pek ding si lo.
Tuanbia(history) timi cu aho miphun le biaknak cio zong nih a si khawh chungin mah le hoih in tial cio si ko. Vawleicung tuanbia hi fact nakin politicize le fiction (phuahcop) a tamdeuh men lai ti a si– cu cio cu an si ko.Chim duhmi le chim khawhmi cu Kalay-Kabaw ahhin Kawl le Shan hlan ah kan rak um hmasat lo hmanh ah anmah chan rual (contemporary) in khua a rak sa vemi kan rak si ve ko lai. Caankarlak kan rak kaltak nain kan fuhpanh than i nihin ahcun mitam-u kan si cang fawn. Cucaah khual kan sinak ding ka hngal lo. Cucaah Kawl-ram, Kawl-khua, Kawlpi ti phun hin chim ti hna hlah usih.
(Bia thleih: Kan ram min zong hi Myanmar kan ti pek, Burma kan ti pek ah, Kawl miphun min a sawhmi cu a si i kan lungtling ruam lo. Min thlen cu kan duh. A chinchap ah Laiholh in kan chim tikah Kawlram kan timi hi a poi chinchin. ‘Kawl’ miphun ram lawng a si lo. Myanmar ram ti ahhin aa rel deuh lai ka ti. Khah, ka bia sau i a herh le kan peh than te kun lai).
Credit: http://Salai Ceu Bik Thawng
