
Pu Moderator:Caanttha ka hmuh caah kai lawm. Kan pa le Penalists, a rak chuak khomi unau hna le online in zohtu vialte upat kan pek hna!Kan pa le nan chimmi vialte ka rak ngai ve i a tha ngai tiah ka ruah. Keitu cu: Rawn Party maw kan ithim deuh lai, kanmah Miphun Party timi deuh kha hun ʺfocus” deuh ka hun duh ko.
1.Kanmah nakin hmasa kong tampi a theimi nan si i, nan theih bang Tlangmi nih “ralkap uknak (military dictatorship)” lawng kha kan tuar lo; Paliamentary democracy chan zongah milu tammi uknak “tyranny of majority” kha fak ngaiin kan rak tuar. Cucaah Tlangmi kan zawtnak hi “democracy” nih a damter khawh mi asi lo. A damter khawhmi sisehlaw Paliamentary democracy chan 1948-1962 ah khan kan rak dam diam cang hnga; kan rak buai hnga lo. Asinain, kan rak zaw chin chin lehlam, “democracy” lawng nih a kan damter khawhmi asi caah lo caah asi. Cucaah democracy a duhmi cozah an kai lai i kan dam lai tiah ruah khawh kan si lai lo. Cun a um rihmi cu Central cozah ah Phahsabala Party lawng a rak tthawn tuk tikah Tlangmi caah “a him lo ning” kha kan pa le nih nan theih deuhmi asi. Kawl biaknak Buddism Bill kha rampi biaknak “upadi” in fehter an timh tikah Pyithu Hluttaw le Amyotha Hluttaw ah Tlangmi nih kan rak “block” kho hna lo. Tutan ah International Crisis Group nih “NLD nih thutnak vialte a lak dih i Tlangmi Party sirlei hnawn dih an si sual cun rualremnak le daihnak hi a rawk khomi asi” tiah kan hnuah warning a kan pek. Cucaah Tlangmi nih Central cozah ah “one party elected dictatorship” phun a chuah sual ding hi kan caah tih a nung ngaimi asi i kan i ralrin a herh peng, ti kha chim hmasa ka duh.
2. Kawlram thlen kan timi hi zeidah a si taktak? Kawlram thlen kan timi cu USDP tei khi asi lo. 2008 Phunghram thlen khawh lawng khi Kawlram thlen taktak cu asi. Cucu a ho cozah NLD le USDP an kai zongah an thlen khawhmi asi lo; more than 75% plus military MP nih support a hau. Cucu a fawimi asi lo. Cucaah atu thimnak ah hodah cozah a ser lai timi tiang lawng zoh nakin cozah thar a kai hnu post-election ramkhel tiluan ah zeitindah “ethnic problems” hi kan “solve” khawh lai i “political solution” a chuah khawh lai timi zohin thimfung kan thlak cio hna hi a biapi deuh. Zeicatiah, “political dialogue” tikah Tlangmi political party pawl hi ramkhel cabuai ah an thu ve hna lai. Cu hna cu tthawnter le cahter a herh ngai. Cucaah “ethnic problems” kan phisin khawh hlan lo chung hi cu Tlangmi kan thazaang tthawnter le cahter peng hi kan izuam a herh lai.
3.Tutan ah NLD nih a piat in tei kho hlah seh tiah ralkap MP 25% le USDP fonh nih “balance” an tuah. Hitin Rawn Party cak pahnih hitin “balance” an ituah tikah “third force” dirhmun in Tlangmi caah “kingmaker” hun tuan khawhnak tangtti cozah (coaliation government) hun ser khawhnak “golden chance” kha a lampi a hung um. Hi bantuk “caantha” a chuah hi Kawlram (Election History) ah kan hmu bal lo. 1990 thimnak ah 16% Tlangmi nih kan tei; 2010 ah 14% in kan tei. Tutan ah 20% in Tlangmi nih kan tei ahcun NLD le USDP lawnglawng nih cozah ser kho lo lakin kan tuah khawh hna. 20% hmuh cu a har tuk maw? MP thutnak 41% hi Tlangram ramkulh pasarih ah a ummi asi. Cucaah 20% hmuh hi kan caah a har tukmi asi lo. 30% kan hmuh ahcun “Naypyidaw” hmanh khi kan ting khawh. Cucaah hitin Rawn Party cak pahnih “balance” an ituah lioah Tlangram ah Tlang party nih teinak an co hi a biapi ngaingai. Hi tluk caan tha hi vokpi hmai lungvar thlak bantuk ah kan canter sual lai timi phan a hun um deuh.
4. Cun kan pa le nih nan theih dih ko cu teh. Tuanbia zoh tikah Chin MP ciocio zong hi Rawn Party ummi le Miphun Party ummi an santlaihnak hi aa dang ngai. Tahchunhnak ah: Phahsabala Chin MP nih Miphun Ni an thah lioah nunter tthan dingin hehchet a rak cawltu cu Miphun Party-CNO an rak si ko. U Nu nih Kawlbiaknak rampi biaknak a tuah lioah Phahsabala Chin MP vialte an holh ngam lo lioah Palimen chungah biatak tein a dohtu cu Miphun Party-CNO thiam an rak si. 1961 ah Tlangmi nih Federal movement an tuah lioah lungthin le thazaang dihlak in a dirpitu hna cu Miphun Party-CNO an rak si rih. Biatak tein U Nu cozah Kawlmi lei a tangmi cu Phahsabala Chin MP pawl kha an rak si.
1990 ah miphun party (CNLD, MPP, ZNC tbk.) lengah kan MP Pu Lian Uk, Pa Chin Sian Thang tbk. vialte nih kum 20 chung cozah tthalo an doh lioah kha lio Chinram in thim vemi NLD MP 4 le NUP 1 cu kumkul chung an umnak zong kan hngalh hna lo! Miphun Party (CPP, CNDP MP) hna nih kum 5 chung Parliament chungah miphun kong an aupi; biaknak zalonnak an aupi, ralkap nawlngeihnak an doh lioah USDP Chin MP vialte an holh kan theih tuk hna lo! Cucaah chanbia zoh tikah Rawn Party ummi le Miphun Party ummi hi Chin MP ciocio an si zongah an nehnang aa thlau tuk tawn i Miphun Party ithim hi kan caah san a tlai deuh zungzal ko.
5. Sakah kan duhmi taktak hi “Federal phung” a hun si. Hihi chumhcia sa asi lo“canchom le chumhchom” a haumi phun asi. NLD a kai zong USDP a kai zongah cabuai cungah cucu aa ceih thotho ding kan si hna (Political dialogue ah Political party zong an thu ve cang lai). Fakpiin kan idet ko hna lai. Pi Suu Kyi zong nih kan duhmi vialte hi “Yes” a kan ti dih lai lo. Zeitikhmanh “confederation” a chuah lo dingin an ven peng ko lai. Tlangmi nih zeitikhmanh “Unitary State” a chuah lo dingin kan tang ve ko lai. Cu karlak a ummi “Federal phung” kongah aa reng peng ding le aa dok peng ding khi kan si caah Tlangmi thazaang tthawnter peng hi a biapi pengmi asi.
Cucaah tutan thimnak ah miphun dang meithal bochan in sa kah itim duh hlah usih.an kan kahpiak khawh bikah sakuh le sakhi (democracy) lawng an kan kah piak khawh lai. hi sa cu Tlangmi nih kan ei duh takmi zong khi asi lem ti lo.Miphun dang lianhnak le ngannak bochan in an meithal ah kan kuan le kan zen vialte rawn piak dih hna hlah usih.politics ah zungzal ral le zungzal hoikawm a um lo.thaizing cabuai cungah ral kan ituk sual tikah kanmah zen le kuan lila in kan mah lila an kan kahnak tthan ko lai.
Mah miphun meithal ah kan kuan le kan zen vialte khat tein rawng deuh hna ko usih.kah kan duhmi taktak “vomkhuai le ngalhriang” (federalism) hi zeibantuk cozah voihra (NLD or USDP) an kai zongah an kanpiak khawhmi asi lai lo. kanmah thazaang tthawnnak in kan det hna a hau, kan tthawn deuhdeuh kan det khawh deuhdeuh ko hna lai, kanmah kuanfang le meithal cingcing in kan kah i kan hrilh a haumi asi.
Tampi kai lawm.Salai Van Lian Thang